Açık Piyasa İşlemleri – APİ
Merkez bankacılığının en etkin para politikası araçlarından biri olan açık piyasa işlemleri, merkez bankaları tarafından likidite ve kısa vadeli faiz yönetimini düzenlemek için kullandıkları araçlardır. APİ olarak kısaltılır. Ülkemizde para arzını ve likiditeyi düzenlemek amacıyla açık piyasa işlemleri yapma yetkisi kanunla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına (TCMB) verilmiştir.
Merkez bankaları tarafından uygulanan likidite yönetimi, bankacılık sisteminin ihtiyaç duyduğu likiditenin ve nihai hedef olan fiyat istikrarının sağlanması çerçevesinde gerçekleştirilir. TCMB de bu doğrultuda gerçekleştirdiği operasyonel işlemler için çeşitli araçlar kullanmaktadır.
Özetle açık piyasa işlemleri, para arzını kontrol etmek amacı ile kullanılır. Para miktarı, devlet tahvili, hazine bonosu yada çeşitli finansal araçların merkez bankaları tarafından alınıp satılması yoluyla kontrol edilmiş olur.
Depo, Repo, Ters Repo, Doğrudan Satım, Doğrudan Alım gibi işlemler, TCMB’nin kullandığı açık piyasa işlemleri arasında yer alır. Merkez bankaları açık piyasa işlemleri ile kısa vadeli faiz oranlarının politika faiz(ler)i etrafında oluşmasını sağlamakta ve finansal piyasalardaki likiditeyi düzenlemektedir.
Açık piyasa işlemleri çeşitleri ve kullanılan yöntemler:
Depo; Merkez Bankasının belirli vadeler ile bankalara teminat ve limitleri doğrultusunda sağladığı mevduat olanağıdır. Söz konusu bankalar bu sayede; Merkez Bankasının aynı gün içerisinde ilan ettiği faiz oranlarından, Türk lirası şeklinde borç alıp verebilirler.
Depo imkânı, Merkez Bankası bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası aracılığı ile sağlanır.
– Likidite açığı yada fazlalığının geçici olduğu durumlarda :
Repo: likidite sıkışıklığında piyasanın kısa vadede, geçici süre fonlanmasıdır. Merkez bankası repo konu olan menkul kıymetleri(DİBS’leri) işlemin vadesinde geri satmak üzere , belirli bir süre için satın alır , piyasaya likidite verir. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir.
Ters Repo: Piyasadaki likidite fazlalığını geçici bir süre için piyasadan çekilmesidir. Merkez Bankası, portföyündeki menkul kıymetleri DİBS’leri işlemin vadesinde geri almak üzere, belirli bir süre için satarak piyasadaki likidite fazlalığını alır. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir.
Repo ve Ters Repo işlemlerinde maksimum vade 91 gündür.
– Likidite açığının yada fazlalığının kalıcı olduğu durumlarda
Doğrudan Alım : Piyasada kalıcı bir likidite sıkışıklığı varsa, Merkez Bankası eksik olan likidite kadar Menkul kıymet satın alarak, piyasaya Likidite verir.
Doğrudan Satım : Piyasada kalıcı olarak likidite fazlalığı varsa, Merkez Bankası fazla olan likidite kadar Menkul kıymet satarak, piyasadaki likidite fazlasını alır.
Likidite Senedi İhracı
Likidite Senedi İhracı; para politikasının etkinliğini artırmak amacıyla, piyasadaki fazla likiditenin çekilmesine yönelik kullanılan bir araçtır. Merkez Bankası Kanunu’nun 52’inci maddesine göre; kendi nam ve hesabına vadesi 91 günü geçmeyen likidite senetleri ihraç edebilir.
İkincil piyasada da alınıp satılabilen likidite senetleri, Merkez Bankası tarafından gerekli görüldüğünde erken itfa edilebilir.
Sadece açık piyasa işlemlerinin etkinliğinin artırılması amacıyla gerekli görüldüğü zaman ihraç edilen likidite senetleri, alternatif bir yatırım aracı olarak görülmemelidir.
Türk Lirası Depo Alım İhalesi İşlemleri
Türk Lirası Depo Alım İhalesi; Merkez Bankasının, Türk lirası likidite fazlalığını giderme konusundaki etkinliğini artırmak için bankalardan ihale yöntemi ile Türk lirası depo alma işlemleridir.
Açık Piyasa İşlemlerinde Uygulanan Yöntemler
– Kotasyon Yöntemi: Doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinde alımı ve satımı yapılacak olan DİBS’nin tanımları ve fiyatları, repo ve ters repo işlemlerinde ise vade ve faiz oranları Merkez Bankası tarafından belirlenmekte ve miktar piyasada oluşmaktadır.
– İhale Yöntemi İle Alım Satım: Doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinde alım ve satım fiyatları, repo ve ters repo işlemlerinde ise faiz oranları bankalar ve aracı kurumlar tarafından belirlenmektedir. Doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinde kıymet tanımı, repo ve ters repo işlemlerinde ise işlem vadesi Merkez Bankası tarafından belirlenmektedir.
Mevduat Disponibilite ve Munzam Karşılık Oranları neyi ifade eder?
Bunların yükseltilmesiyle Merkez Bankası, piyasadaki parasal kontrolünü daha da sıkılaştırır. Bu şekilde, bankaların kredi verebilme ya da diğer plasman olanakları azalır. Merkez Bankası’nın açıkladığı mevduat munzam karşılık oranlarına istinaden, bankalara yatırılan her mevduat karşılığında bankalar, Merkez Bankası’ndaki Bankalar Mevduat Munzam Karşılığı hesabına söz konusu bedeli yatırırlar.