Tahviller
Tahviller: Anonim ortaklıkların ödünç para bulmak için, nominal (itibari) değerleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine “tahvil” denir. Anonim şirketlere uzun vadeli borçlanma olanağı sağlayan tahviller, sabit getirili menkul kıymetlerin tipik örneklerindendir.
Tahvil İhraç Limiti
Yalnızca tahvillere ilişkin bir ihraç limiti söz konusu olmamakla birlikte, tahvilin borçlanma belgesi niteliği taşıması nedeniyle, tahvil ihraçları, borçlanma belgelerinin ihraç limitiyle sınırlandırılmıştır.
03.09.2009 tarih ve 27338 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Bakanlar Kurulu Kararı ile anonim ortaklıkların borçlanma araçlarının ihraç limiti aşağıdaki gibi düzenlenmiştir.
Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri borçlanma araçlarının toplam tutarı, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde hazırlanmış, bağımsız denetimden geçirilmiş ve genel kurul tarafından onaylanmış son hesap dönemine ilişkin yıllık finansal tablolarda yer alan özkaynak toplamının on katını geçemez. Halka arz edilmek üzere ihraç edilecek borçlanma araçlarının toplam tutarı ise bu miktarın yarısını geçemez.
Halka açık olmayan anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri borçlanma araçlarının toplam tutarı, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde hazırlanmış, bağımsız denetimden geçirilmiş ve genel kurul tarafından onaylanmış son hesap dönemine ilişkin yıllık finansal tablolarda yer alan özkaynak toplamının altı katını geçemez. Halka arz edilecek borçlanma araçlarının toplam tutarı ise bu miktarın yarısını geçemez.
Özelleştirme kapsamına alınanlar dâhil kamu iktisadi teşebbüsleri tarafından gerçekleştirilecek borçlanma aracı ihraçlarına ilişkin limitler yukarıdaki hükümlere göre belirlenir.
Mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler mevzuatın gerektirdiği izin ve şartları yerine getirmek suretiyle 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca kayda alma işlemlerini tamamlayarak borçlanma araçları ihraç edebilirler. Bu borçlanma araçlarına ilişkin ihraç limitleri, Sermaye Piyasası Kurulunun teklifi ve ilgili Bakanın onayı ile belirlenir.
İhraç limitinin hesaplanmasında, aynı ortaklık veya ihraççı tarafından daha önce ihraç edilmiş ve halen tedavülde bulunan borçlanma araçlarının nominal tutarı indirim kalemi olarak dikkate alınır. Hazine garantisi ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitlerine uyulmaz.
Tahvillerde Vade
Özel sektör tahvillerinde vade 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir.
Tahvillerde Faiz Oranı
Tahvillere ödenecek faiz oranı ile ödeme koşullarına ilişkin esaslar, izahname ve sirkülerde açıkça belirtilmek koşuluyla, ihraççılarca belirlenir. Aynı tertibe dahil farklı serilerdeki tahviller için değişik faiz oranı tespit edilebilir.
Üç ayda bir, altı ayda bir, yada yılda bir olmak üzere, ihraççı tarafından belirlenen ara dönemlerde faiz ödemesi yapılmaktadır. Tahvil yatırımcısı, bu faiz ödemelerinden tahvil kuponlarına bağlı olarak yararlanır. Bu nedenle faiz ödemesi, kupon ödemesi olarak da anılır. Kupon faiz oranları, tahvil ihraççısı tarafından belirlemektedir. Tahvil ihracı sırasında belirlenmiş olan bu faiz oranı NOMİNAL FAİZ olarak anılır.
İhraççılar değişken faizli tahvil ihraç edebilir. Halka arz edilecek değişken faizli tahvillerde faiz belirleme usul ve esasları izahname ve sirkülerde açıkça belirtilir.
Uygulamaya esas alınacak faiz oranının belirlenmesi için gerekli unsurların Kurul’a müracaat edilmeden önce tespiti ve bunların izahname ile sirkülerde yer alması zorunlu olup, söz konusu hususlarda, kanuni zorunluluklar saklı kalmak kaydıyla vade sonuna kadar değişiklik yapılamaz.
Aracı kuruluşlar değişken faizli tahvillere ödenecek faiz tutarlarının usulüne uygun olarak hesaplanmasının kontrolü ile yükümlüdürler. Ödenecek faiz oranının belirlenmesinde esas alınacak ölçütün ortadan kalkması halinde yapılacak işlemler Kurul tarafından belirlenir.
Tahvillerle İlgili Temel Tanımlar
Nominal Değer: Tahvil üzerinde yazılı olan değerdir. Tahvilin itfası sırasında ödenecek anapara miktarını ifade eder. Bu nedenle İtfa Değeri olarak da adlandırılır.
İhraç Değeri: Tahvilin, ihraççı tarafından yatırımcıya satıldığı fiyatı ifade eder. Kupon ödemesi bulunmayan tahvillerde ihraç değeri, nominal değerden daha küçüktür. Bu durum ıskontolu satış olarak adlandırılır.
Piyasa Değeri: Tahvilin piyasada alınıp satıldığı ve tahvilin arz-talep dengesine göre oluşan fiyattır.
İtfa: Tahvilin vade sonunda yapılacak olan anapara ödemesidir. Bu ödemenin yapılacağı tarih, itfa tarihi olarak da anılmaktadır.
Kupon Ödemesi: Tahvillerin vadesinin uzun olması nedeniyle, vadeden önceki ara dönemlerde yapılan faiz ödemelerine verilen addır. Kupon ödemesinin yapılacağı dönemler 3 ayda bir, 6 ayda bir veya yılda bir olmak üzere; ihraç sırasında belirlenir. Kupon ödemesi, yıllık bazda belirlenen nominal faiz ile nominal değerin çarpımının bir yıl içindeki kupon ödeme sayısına bölünmesiyle bulunacak tutarda yapılır.
Örneğin nominal faizi %20 olan ve 6 ayda bir kupon ödemesi bulunan 1000 TL nominal değerli bir tahvilin kupon ödemesi 1000 x 0,20 ÷ 2 = 100 TL olur.
Tahvillerde Faiz ve Piyasa Değeri İlişkisi
Tahvillerin piyasa değerini tahvilin nominal faiz oranı ile piyasadaki faiz oranı ilişkisi belirler. Kupon ödemesi bulunan bir tahvil için bu ilişki şöyledir:
Bu ilişki kapsamında tahvil yatırımları açısından piyasa faiz oranlarının geleceğine ilişkin tahminler önem taşımaktadır. Faiz oranlarının düşeceği beklentisi sermaye kazancı elde etmek isteyen yatırımcıları tahvil alımına yöneltirken, faiz oranlarının yükseleceği beklentisi tahvil satışlarını artıracaktır.
Tahvil Türleri
Çıkarılış biçimleri, ihraççıların nitelikleri, taşıdıkları haklar gibi bazı özelliklerine göre tahviller arasında bazı farklılıklar söz konusudur. Ana hatlarıyla bu ayrımlar aşağıda ele alınmıştır.
Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu
Devlet tahvilleri, vadesi 1 yıldan uzun olan borçlanma senetleridir. Genellikle dönemsel faiz getirecek şekilde ihraç edilen devlet tahvillerinde kupon faiz ödemeleri 3 ayda bir, 6 ayda bir veya yılda bir olabilmektedir. Bununla birlikte devlet tahvillerinin ıskontolu olarak ihracı da söz konusu olabilmektedir.
Hazine bonoları, vadesi 1 yıldan kısa olan borçlanma senetleridir. Hazine bonoları kuponsuz olup, itfa gününde ödenecek olan anapara ile bononun satın alındığı fiyat arasındaki fark bono yatırımcısının kazancıdır. Devlet tahvilleri ve hazine bonolarının iki türüne birden
Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) adı verilir.
Başa Baş ve Primli Tahviller
İhraç edilen bir tahvil üzerinde yazılı değerle satışa çıkarılıyorsa, bu başa baş tahvildir.
Nominal değerinden daha aşağı bedelle satışa çıkarılan tahvillere primli tahvil denir.
Nama ve Hamiline Yazılı Tahviller
Tahvil sahibinin adına düzenlenmiş tahviller “nama yazılı tahvil”, ibraz edenin tahvilin taşıdığı haklara sahip olduğu tahviller “hamiline yazılı tahvil” olarak adlandırılır. Nama yazılı tahvillerde devir işleminden dolayı ihraççı şirkete karşı bir hak iddiasında bulunulması için devrin şirket tahvil defterine kaydedilmesi gerekir.
Para Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller
Normal olarak tahvillerin itfası, vade bitiminde bir defada yapılır. Bununla birlikte itfanın vade sonundan önce de yapılması söz konusu olabilmektedir. SPK düzenlemelerine göre, ihraççının veya tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak kısmen veya tamamen erken itfa edilebilir nitelikte tahvil ihraç edilebilir. Halka arz edilecek tahvillerin erken itfaya konu olması durumunda erken itfaya ilişkin esaslara ve kısmi itfa durumunda tahvillerin ne şekilde belirleneceğine izahname ve sirkülerde yer verilir.
Garantili ve Garantisiz Tahviller
Çıkarılan tahvillerin satış şansını arttırmak için bir bankanın veya şirketin bağlı olduğu holdingin garantisi sağlanabilir. Banka veya holdingin garantisi, çıkarılan tahvillerin anapara ve faizlerinin vadelerinde geri ödenmesini kapsar.
Sabit ve Değişken Faizli Tahviller
Tahvil sahibine ödenecek faizin ihraç sırasında belirlendiği ve itfaya kadar değiştirilmediği tahviller sabit faizli tahvil olarak ifade edilir. Ancak özellikle uzun vadeli tahvillerde ihraç sırasında yatırımcıları tatmin edecek ve aynı zamanda ihraççı şirketleri zarara uğratmayacak şekilde bir faiz oranını belirlemek güçtür.
Enflasyon oranının öngörülmesinin güçlüğü tahvil piyasasında istikrarsızlığa sebep olabilir. Değişken faizli tahviller böyle durumlarda tahvil piyasasının tıkanmaması için ileriye dönük faiz riskini ortadan kaldırmak üzere ihraç edilen tahvillerdir. Bu tür tahvillerde belli bir hesaplama yöntemine göre faiz ödeme dönemlerinde farklı faiz oranları uygulanmaktadır. (Değişken faizli DİBS ihraçlarında, değişken faiz hesaplama yöntemi duyurulmaktadır. Kupon vade başlangıç tarihinden önceki 3 ay (91 gün) içinde gerçekleştirilmiş olan TL cinsi ıskontolu DİBS ihalelerinde oluşan ağırlıklı ortalama faizler esas alınarak 3 aylık (veya 6 aylık) dönem faizi bulunmakta ve kupon ödemeleri bu faiz oranı üzerinden gerçekleştirilmektedir.)
Endeksli Tahviller
Hızlı enflasyon yıllarında görülen bir tahvil uygulamasıdır. Değişken faizli tahviller faiz getirisini enflasyona karşı korumakla birlikte anaparanın korunmasını sağlayamamaktadır. Anaparayı korumakta enflasyona, dövize ya da altına indeksli tahviller daha güvenceli olmaktadır.
tahvil, tahvil türleri, enflasyon, endeksli tahviller, Devlet Tahvili, Hazine Bonosu,