Banknot (Banknote)

Banknot (Banknote)

Taşıyana, üzerinde yazan miktarın ödenmesinin, çıkaran kuruluş tarafından garanti edildiği faiz taşımayan kıymetlerdir. Yasal ödeme aracıdır. TCMB, Türk lirası banknot basmaya yetkili tek kurumdur.

Devlet bankası tarafından çıkarılan kağıt paraya banknot denir. Banknotun, altın, gümüş, döviz gibi menkul kıymetlerden bir karşılığı bulunur.  Banknot ile kağıt para birbirinden farklıdır. Devlet kanuna dayanarak piyasaya kağıttan para çıkarır veya emisyon bankasının ödeme vadini kaldırır. O zaman kağıt para rejimi ortaya çıkar. Birinci Dünya Savaşından sonra birçok memlekette böyle olmuştur.

Bugünkü banknotu andıran paralara M. Ö 1600 yıllarında Eski Mısır’da, daha sonra Çin’de, İlhanlılarda da rastlanmıştır. Avrupa’da ilk banknot İsveç’te Stockholm Bankası tarafından tedavüle çıkarılmıştır. 17. yüzyılda da İngiltere’de Kral Charles l.’İn darphanedeki kıymetli emanet eşyaya el koyması üzerine sarraflar aralarında bir teşkilat kurmuşlar ve yatırılan emanet eşyaya karşılık makbuz vermeye başlamışlardır. Bu makbuzlara «sarraf parası» denilmiştir.

Tedavülde bulunan paralar için yüzde yüz karşılık bulundurmak şart değildir. Merkez bankaları çıkardıkları banknotun % 30 – 40’ına karşılık altın bulundururlar. Banknotun karşılığı ne kadar fazla olursa, paranın kıymeti de o derece yüksek olur. Banknot, 17. yüzyıldan başlamak üzere bilhassa tarihte Birinci Dünya Savaşına kadar geniş bir tatbik sahası bulmuştur. Emtia (mal), arazi gibi servet unsurlarının karşılık olarak kullanıldığı görülmüşse de, altın ve gümüş gibi kıymetli madenler, en ziyade kullanım sahası bulan karşılıklar olmuştur.

Banknotlar, bankalar tarafından ihrac edilebildiği gibi devlet tarafından da çıkartıldığı görülmüştür. Banknotlar, yüzde yüz bir karşılık gösterilerek ihraç edilirse, bu kağıttan paraya “temsili kağıttan para” adı verilmektedir (altın ve gümüş sertifikaları). Kısmi bir karşılığı olan kağıttan paraya ise “itimada dayanan kağıttan para” ve banknot denilmektedir. Banknot ihracında ve elden ele dolaşımında en önemli faktörler, devir kabiliyeti (hiç itirazsız elden ele geçmesi) ve karşılığa itimat esasıdır. Karşılığı düşürerek banknot miktarının artırılması, iktisadi dengeyi bozmuş, sonunda da tam karşılıksız kağıt para sistemine geçilmiştir.

 Kağıt para sisteminde paraya banknot denilmesi doğru değildir. Çünkü, kağıt para bir itibari paradır. Kağıt paranın altına dönüştürülme zorunluluğu yoktur. Bu önemli fark onu banknot sisteminden ayırmaktadır.

Bir Cevap Yazın