Banknot nedir?

Banknotun sözlük anlamına bakıldığında, devlet bankası tarafından çıkarılıp piyasaya sürülen kağıt para anlamına geldiğini görüyoruz.  Banknot sözcüğü İngilizce’deki bank ve note yani banka ve not sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur.

Altın Para Standardının uygulanmadığı zamanlarda, para ihracına yetkili bir banka tarafından çıkartılan ve bankaya götürüldüğü zaman altına dönüştürülebilen bir kağıt veya sertifikadır.

Banknot, bankalardaki altın parayı temsilen ödemelerde, kullanılır. İlk dönemlerde banknot ihracında yüzde 100 altın karşılığı bulunduruluyordu. Ancak banknot kullanımının yaygınlaşması ile ihraç olunan banknotların ancak belli bir oranının, altına dönüştürmek üzere, bankaya sunulduğu görülmüştür.

Altın, gümüş, döviz gibi menkul kıymetlerden bir karşılığı bulunduğu gibi,  emtia (mal), arazi gibi servet unsurlarının karşılık olarak kullanıldığı görülmüşse de, altın ve gümüş gibi kıymetli madenler, en ziyade kullanım sahası bulan karşılıklar olmuştur.

Banknot ile kağıt para birbirinden farklıdır. Devlet kanuna dayanarak piyasaya kağıttan para çıkarır veya emisyon bankasının ödeme vadini kaldırır. O zaman kağıt para rejimi ortaya çıkar. Tedavülde bulunan paralar için yüzde yüz karşılık bulundurmak şart değildir. Merkez bankaları çıkardıkları banknotun % 30 – 40’ına karşılık altın bulundururlar. Banknotun karşılığı ne kadar fazla olursa, paranın kıymeti de o derece yüksek olur.

 Eskiyen para tedavülden çekilerek imha edilir. 

 Banknotlar, yüzde yüz bir karşılık gösterilerek ihraç edilirse, bu kağıttan paraya “temsili kağıttan para” adı verilmektedir (altın ve gümüş sertifikaları). Kısmi bir karşılığı olan kağıttan paraya ise “itimada dayanan kağıttan para” ve banknot denilmektedir. Banknot ihracında ve elden ele dolaşımında en önemli faktörler, devir kabiliyeti (hiç itirazsız elden ele geçmesi) ve karşılığa itimat esasıdır. Karşılığı düşürerek banknot miktarının artırılması, iktisadi dengeyi bozmuş, sonunda da tam karşılıksız kağıt para sistemine geçilmiştir.

Kağıt para sisteminde paraya banknot denilmesi doğru değildir. Çünkü, kağıt para bir itibari paradır. Kağıt paranın altına dönüştürülme zorunluluğu yoktur. Bu önemli fark onu banknot sisteminden ayırmaktadır.