ÇOCUK GELİŞİMİNİ AÇIKLARKEN KULLANILAN KAVRAMLAR
Çocuk Gelişimini açıklarken kullanılacak kavramlar. Gelişimi tam olarak anlayabilmek için öncelikle gelişim ile ilgili kavramları bilmekte fayda vardır. Bu kavramlar büyüme, gelişme, olgunlaşma, öğrenme, hazırbulunuşluk ve kritik dönemlerdir (Senemoğlu, 2005). ÇOCUK GELİŞİMİ
Büyüme: Fiziksel olarak gelişme yani vücudun boy, kilo ve hacim olarak artmasıdır. Vücudun organlarının herbirinin büyüme hızı ve büyüme zamanı farklı olabilmektedir. Bazı organlar gelişimlerini okul öncesi çağda tamamlarken bazı organlarda (örneğin üreme organları) gelişimlerini ergenlikte tamamlar.
Olgunlaşma: Vücudumuzdaki organların kalıtımın etkisiyle kendilerinden beklenen görevleri yapabilecek olgunluğa ulaşmasıdır. Olgunlaşma biyolojik bir süreçtir. Birçok becerinin kazanılması olgunlaşmaya bağlıdır. Çocuğun yürümeyi, yemek yemeyi vb. öğrenebilmesi için belli kas-iskelet olgunluğuna ulaşması gerekmektedir. 5-6 aylık çocuğun kas-iskelet sistemi yeterli olgunluğa ulaşmamış olduğu için yürüyemez, kaşıkla yemek yiyemez. Her çocukta olgunlaşma ayn zamanda gerçekleşmez. Normal bir çocuğun bir beceriyi kazanması için belli bir olgunluğa erişmesi gerekir. Bazı çocuklar olgunlaşma dönemini diğer çocuklara göre daha geç tamamlayabilir. Kromozom anomalilerinde, doğum travmalarında ya da sonradan yaşanan travmalarda bu olgunlaşma daha geç olabilmektedir. Pressey ve Robinson b (1991, s.35)’ye göre henüz konuşabilecek olgunlukta olmayan 15 aylık bir çocuk, ebeveynin sabırlı uğraşmalarına ve verilecek derslere rağmen konuşma hazırlığından mahrumdur. ÇOCUK GELİŞİMİ
Öğrenme: Gelişmenin meydana gelebilmesi için büyüme ve olgunlaşmayla birlikte öğrenmeye de gerek vardır. Öğrenme kişinin çevre ile etkileşimi sonucu meydana gelen gözlenebilir, nisbeten sürekli, yaşantı kazanma sonucunda oluşan davranış değişikliğidir. Belli bir büyüme ve olgunluğa erişen çocuğun gelişme gösterebilmesi için çeşitli öğrenme deneyimlerine ihtiyacı vardır. Çocuk, yürüme olgunluğuna ulaşmasına rağmen, yürüme için gerekli fırsatlar verilmezse yürümesi gecikebilir. Yine çocuğun zihinsel gelişimini sağlamak için gerekli uyarıcılar verilmelidir. Çocuk okuma yazma becerisini öğrenebilecek büyüme ve olgunluğa eriştikten sonra bu beceriyi rahatlıkla kazanabilmektedir. Çocuk okuma yazmayı öğrenebilecek olgunluða gelmeden bu beceriyi öğrenmede zorluk yaşar.
Hazırbulunuşluk: Bireyin bir öğrenmeyi gerçekleştirebilmesi için o öğrenme ile bilgi altyapısının (önkoşul öğrenmeler), olgunluğunun, yeteneğinin, motivasyonunun, sağlık durumunun etkisi büyüktür.
Örneğin; çocuğun yakan top oynayabilmesi için koşabilmesi (büyüme-olgunlaşma), topun nasıl oynanacağını bilmesi (önkoşul öğrenmeler), top oynamaya istekli (motivasyon) ve sağlıkla ilgili top oynamasına engel teşkil edecek bir hastalığının olmaması gerekmektedir. Bunlar-dan birinin gerçekleşmemiş olmasý çocuğun yakan top oynamasına engeldir.
Gelişimin Kritik Dönemleri: Belli yaşlarda belli tür öğrenmelere karşı ilgi ve duyarlılık vardır. Bu nedenle çevredeki belli öğrenmeler, önceye göre dikkatlerini daha çok çeker ve bunları daha hızlı öğrenirler. Bu nedenle belli dönemlerde öğrenme yaşantıları için fırsatlar oluşturulmalı ve desteklenmelidir. Bu dönemleri iyi bilmek gerekir. Şekil-1’de bazı yeteneklerin gelişiminde kritik dönemler görülmektedir.
Kritik dönemler, yaşam süresinde, sürekli ve geri dönülmez sonuçları olabilen, elverişli ve elverişsiz durumlarla ilgili zamanlardır (Onur, 1997). Örneğin okul öncesi yıllar, çocuğun zihinsel ve dil gelişimi açısından kritik bir dönemdir. Yine 6 yaş üstü, çocuğun, akademik öğrenmeye istekli ve hazır olduğu bir dönemdir. Bu nedenle, bu yaşlar, bu tür öğrenmeler için uygun bir zamandır.